18/06/2025 17:19Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025), Cổng TTĐT Chính phủ trân trọng giới thiệu bài viết “Báo chí cách mạng Việt Nam giai đoạn 1925-1945: Lực lượng chủ lực, tiên phong, vũ khí sắc bén trong công tác tư tưởng – văn hóa của Đảng” của PGS.TS. Đào Duy Quát, nguyên Phó trưởng Ban Thường trực Ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương).
Sau chiến tranh thế giới lần thứ nhất (1914-1918), các nước thắng trận họp Hội nghị hoà bình ở cung điện Versailles, Pháp để chia lại thị trường và vùng ảnh hưởng. Tại Việt Nam, mâu thuẫn giữa nhân dân với chủ nghĩa thực dân và tay sai phong kiến ngày càng gay gắt, các phong trào yêu nước do các tầng lớp sĩ phu trí thức, tiểu tư sản lãnh đạo dù rất kiên cường anh dũng bất khuất nhưng đều bị đàn áp rất dã man và lâm vào cuộc khủng hoảng sâu sắc về đường lối cứu nước.
Bối cảnh quốc tế và tình hình trong nước đòi hỏi truyền bá một cách có hệ thống chủ nghĩa Marx-Lenin vào Việt Nam, vận động, tổ chức đẩy mạnh phong trào yêu nước và phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân; gắn chặt với quá trình tích cực chuẩn bị các điều kiện, tiền đề chính trị, tư tưởng, tổ chức cho việc thành lập một Đảng cách mạng – một tổ chức tiên phong đại diện lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của toàn dân tộc.
Là một nhà yêu nước hiểu biết sâu sắc văn hoá Đông Tây, là nhà cách mạng từng nhiều năm làm báo và hiểu rõ sức mạnh của báo chí, Nguyễn Ái Quốc rất tâm đắc những quan điểm của Lenin về báo chí: “Trong thời đại ngày nay, không có tờ báo chính trị thì không thể có phong trào gọi là chính trị”, “Chúng ta cần trước hết là tờ báo không có nó thì không thể tiến hành một cách có hệ thống cuộc tuyên truyền cổ động hết sức có nguyên tắc và toàn diện”[1], “Báo chí là người tuyên truyền, người cổ động, người tổ chức chung, người lãnh đạo chung”[2].
Tờ báo cách mạng đầu tiên
Tờ Thanh niên số đầu tiên ra ngày 21/6/1925 đánh dấu sự ra đời của nền Báo chí cách mạng Việt Nam.
Cuối năm 1924, quốc tế cộng sản phái Nguyễn Ái Quốc sang công tác ở Trung Quốc theo đúng nguyện vọng của Người được gần với Tổ quốc để có điều kiện hoạt động hơn. Về tới Quảng Châu, Nguyễn Ái Quốc bắt tay ngay vào việc xuất bản một tờ báo chính trị đồng thời với việc mở những lớp huấn luyện các thanh niên ưu tú đưa từ trong nước sang để làm nòng cốt cho cách mạng sau này. Nguyễn Ái Quốc cùng một số đồng chí là học trò của Người đã hoàn thành một nhiệm vụ trọng đại: Xuất bản một tờ báo chính trị – cơ quan ngôn luận của Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí Hội – với tên gọi: Thanh niên. Số đầu tiên ra ngày 21/6/1925, xuất bản đều đặn hằng tuần. Báo in xong phần lớn được gửi về trong nước theo đường dây bí mật, một số được gửi đến các tổ chức của Hội Thanh niên cách mạng đồng chí ở Thái Lan, Trung Quốc, người Việt Nam yêu nước ở Pháp và đến Quốc tế cộng sản.
Trong gần 5 năm hoạt động, báo Thanh niên có hai thời kỳ phát triển, thời kỳ thứ nhất từ 21/6/1925 đến 4/1927 do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trực tiếp chỉ đạo biên tập, in, phát hành; thời kỳ thứ hai từ 4/1922 đến cuối 1929 do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc rời Quảng Châu chuyển vào hoạt động bí mật, báo Thanh niên do Tổng bộ Hội Thanh niên chỉ đạo.
Báo thanh niên phát hành hơn 200 số, báo tập trung vào những vấn đề chủ yếu sau: Mâu thuẫn giữa dân tộc ta với chủ nghĩa Đế quốc Pháp, mâu thuẫn giữa các dân tộc thuộc địa với chủ nghĩa đế quốc nói chung; Khẳng định chỉ có con đường đấu tranh cách mạng mới giải phóng được dân tộc; Cách mạng là toàn bộ các hoạt động nhờ đó một dân tộc bị áp bức trở thành tự do và giàu mạnh; Kiên quyết triệt để chống chủ nghĩa cải lương; Lực lượng cách mạng là toàn dân đoàn kết, cùng chung một ý chí, lấy công nông làm nền tảng; Nhận rõ con đường cách mạng, người cách mạng phải biết hy sinh vì sự nghiệp cách mạng và có phương pháp cách mạng đúng: “Trước hết phải biết chính sách của Tây, sau phải biết bí mật mà sắp đặt những công việc của mình”, “Cách mệnh trước hết phải tuyên truyền, tổ chức, huấn luyện sau cùng mới dùng đến vũ lực”; Cần có Đảng cộng sản lãnh đạo cách mạng và tổ chức quần chúng cách mạng, đặc biệt là tổ chức công nhân; Giới thiệu kinh nghiệm cách mạng của các nước, khẳng định cách mạng Việt Nam đi theo con đường của cách mạng Nga thì mới giành được thắng lợi.
Từ số đầu tiên phát hành 21/6/1925 đến cuối năm 1929, với trên 200 số và hàng nghìn bài báo cụ thể hoá sinh động các vấn đề chủ yếu trên, báo Thanh niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập đã hoàn thành xuất sắc vai trò chủ lực, tiên phong trong hoạt động tư tưởng của Thanh niên cách mạng đồng chí Hội – tổ chức tiền thân của Đảng ta. Báo Thanh niên đã thực hiện thắng lợi sứ mệnh lịch sử: Truyền bá chủ nghĩa Marx-Lenin, truyền bá “Đường Kách mệnh”, hướng dẫn, cổ vũ các thành viên của Việt Nam Thanh niên cách mạng, sau khi được huấn luyện về nước, chủ động thúc đẩy phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân và phong trào yêu nước, góp phần tích cực chuẩn bị về mặt lý luận, chính trị, tư tưởng và tổ chức cho sự ra đời các tổ chức cộng sản vào cuối năm 1929 và thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam vào 3/2/1930, mở ra một dòng báo chí mới: Báo chí cách mạng Việt Nam.
Báo chí cách mạng Việt Nam từ khi Đảng ra đời đến 1936
Tại Hội nghị thành lập Đảng, Đảng ta đã thông qua Chánh cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt, Chương trình tóm tắt, Điều lệ vắn tắt của Đảng cộng sản Việt Nam. Trong Báo cáo tóm tắt Hội nghị, Đảng ta đã ra Nghị quyết về 16 vấn đề vô cùng quan trọng và cấp bách của Đảng, trong đó vấn đề 14 là Nghị quyết về báo chí:
“1- Bỏ những tờ báo do Đông Dương cộng sản Đảng và An Nam cộng sản Đảng xuất bản trước đây.
2- Ban Trung ương có thể xuất bản một tạp chí lý luận và ba tờ báo tuyên truyền.
3- Bỏ những tờ báo của các Hội quần chúng do Đảng chỉ đạo.
4- Duy trì tất cả những tờ báo do quần chúng chủ trương.”
Thực hiện chủ trương của Đảng, các cấp uỷ Đảng từ Trung ương, xứ uỷ, tỉnh thành uỷ, liên chấp uỷ, huyện uỷ, các tổ chức Đảng trong các nhà tù của thực dân Pháp đều khắc phục rất nhiều khó khăn thách thức trước các chính sách bóc lột, đàn áp cực kỳ tàn bạo của thực dân Pháp và bọn địa chủ phong kiến tay sai bán nước vẫn lần lượt ra được tờ báo của Tổ chức mình; có xứ uỷ, tỉnh uỷ bị tan vỡ do bị khủng bố, bắt bớ tù đầy nên tờ báo xuất bản rồi phải đình bản, rồi lại xuất bản khi phục hồi được tổ chức. Đến giữa năm 1936 có trên 160 tờ báo và tạp chí của Trung ương và các địa phương.
PGS.TS. Đào Duy Quát, nguyên Phó trưởng Ban Thường trực Ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, trả lời phỏng vấn Cổng TTĐT Chính phủ.
Nhờ có một Đảng triệt để cách mạng, có đường lối chính trị và tổ chức sáng suốt có uy tín của lãnh tụ cách mạng thiên tài Nguyễn Ái Quốc, nên báo chí cách mạng thời kỳ này dù hoạt động trong điều kiện bí mật, các phương tiện làm báo còn rất thô sơ, vị trí trụ sở phải thay đổi nhiều lần nhưng báo chí cách mạng Việt Nam vẫn kịp thời truyền bá các văn kiện của Hội nghị thành lập Đảng nhất là “Lời kêu gọi” của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sau Hội nghị thành lập Đảng.
Hưởng ứng lời kêu gọi của Trung ương, Báo chí cách mạng trong cả nước hướng về Nghệ Tĩnh đăng rất nhiều bài cổ vũ quần chúng đấu tranh, vạch mặt tội ác của đế quốc và tay sai. Tờ Lao khổ của Xứ uỷ Nam Kỳ, số 15, ngày 5/10/1930 viết: “Từ 1/9 nông dân Nghệ An, Hà Tĩnh đã đấu tranh quyết liệt nhất. Tại các làng, tất cả quyền hành thuộc về nông hội, ở một số làng, phụ nữ cũng tham gia công việc làng, nước. Kiện cáo, áp bức không còn nữa. Nhân dân tự mình giải quyết mọi xích mích, không cần đến tri huyện”. Báo Bồi bếp ra số đặc biệt ngày 20/10/1930 ủng hộ Xô Viết Nghệ Tĩnh viết: “Hỡi anh em, chúng ta hãy kéo nhau ra đường thị oai, biểu tình phản đối sự khủng bố, bắn giết, bắt bớ, khám xét chúng ta. Chúng ta hưởng ứng anh chị em ngừng làm cho Đế quốc Pháp, quan lại địa chủ, tư sản Việt Nam biết sức đoàn kết của chúng ta, chúng ta giác ngộ rồi, không có cắm đầu làm mọi việc cho chúng đâu”.
Sau khi cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh bị đàn áp khốc liệt, nhiều cán bộ, Đảng viên bị truy bắt, tù đày. Báo chí đã kịp thời có các bài nêu bật những bài học kinh nghiệm, hướng dẫn các tổ chức tiến hành tự chỉ trích và đẩy mạnh các hoạt động xây dựng Đảng; Khôi phục các tổ chức Đảng bị đánh phá, phát triển mạnh các đoàn thể cách mạng do Đảng lãnh đạo như: Công hội, nông hội, thanh niên cộng sản.
Thời kỳ này, báo chí cách mạng đẩy mạnh tuyên truyền lý luận Marx-Lenin, đường lối của Quốc tế Cộng sản, các Nghị quyết, chủ trương, chính sách của Đảng ta; đấu tranh với các tư tưởng, quan điểm chính trị và các chính sách của thực dân Pháp và tay sai; chống chủ nghĩa quốc gia cải lương, những xu hướng thoả hiệp đầu hàng, những sai lầm tả khuynh, hữu khuynh trong nội bộ Đảng và trong các tổ chức quần chúng cách mạng. Cuộc đấu tranh tư tưởng, lý luận trên báo chí cách mạng, kể cả trong các nhà tù, đã góp phần quan trọng vào việc xây dựng và củng cố tư tưởng, vững vàng về chính trị, thống nhất về tổ chức cho Đảng viên và quần chúng, đồng thời làm phân hoá hàng ngũ Việt Nam Quốc dân Đảng. Thông qua tuyên truyền thuyết phục và thực tiễn cách mạng đã làm cho một số đáng kể Đảng viên Quốc dân Đảng ly khai Đảng, một bộ phận có thái độ trung lập đã ngả hẳn sang chủ nghĩa Marx và Đảng cộng sản như Trần Huy Liệu, Tưởng Dân Bảo, Trịnh Tam Tỉnh, Tô Hiệu, Nguyễn Bình, Nguyễn Đức Chính, Phạm Tuấn Tài…
Một nét đặc sắc của báo chí cách mạng trong những năm đầu sau khi Đảng ta ra đời là một số Đảng viên trí thức tiêu biểu như Hải Triều, Hải Vân, Hoả Sơn, Hồ Xanh, Lâm Mộng Quang đã tranh thủ các cuộc tranh luận trên các báo công khai như Phụ nữ thời đàm, Công Luận, Ánh sáng, Trung Kỳ, Tiến bộ… chủ động viết bài phê phán các quan điểm triết học phản động, các quan điểm mỹ học tư sản, duy tâm, huyền bí, nghệ thuật vị nghệ thuật… Các chiến sĩ cộng sản trên mặt trận tư tưởng lý luận đã chủ động đấu tranh cho thắng lợi của triết học Marx-Lenin, mỹ học Marx-Lenin. Trong các cuộc tranh luận trên báo chí công khai này, Hải Triều là cây bút xuất sắc chống lại các quan điểm duy tâm, thần bí và mỹ học tư sản, bảo vệ thắng lợi và quảng bá các quan điểm Marx-Lenin về văn hoá, văn học, nghệ thuật.
Báo chí cách mạng Việt Nam thời kỳ Mặt trận Dân chủ (1936 – 1939)
