Nguy cơ rò rỉ phóng xạ hạt nhân từ các đòn không kích của Israel vào Iran

Israel khẳng định mục tiêu kiên quyết trong chiến dịch quân sự hiện tại là phá hủy năng lực hạt nhân của Iran, song nước này cũng nhấn mạnh mong muốn tránh xảy ra bất kỳ thảm họa hạt nhân nào trong khu vực – nơi có hàng chục triệu dân sinh sống và giữ vai trò trọng yếu trong nguồn cung dầu mỏ toàn cầu.

Lo ngại về nguy cơ thảm họa lan rộng tại Vùng Vịnh đã gia tăng ngày 19/6 khi quân đội Israel tuyên bố đã tấn công một địa điểm ở Bushehr, nơi đặt nhà máy điện hạt nhân duy nhất của Iran nằm ven bờ biển. Tuy nhiên, sau đó Israel đính chính rằng tuyên bố trên là một sai sót.

Ảnh vệ tinh ngày 19/6/2025 cho thấy thiệt hại tại cơ sở lò phản ứng nước nặng Arak của Iran sau các cuộc không kichs của Israel. – Ảnh: Maxar/Reuters.

Israel đã tấn công những địa điểm nào?

Israel xác nhận đã tiến hành tấn công các cơ sở hạt nhân tại Natanz, Isfahan, Arak và thủ đô Tehran. Israel tuyên bố mục tiêu của họ là ngăn chặn Iran chế tạo vũ khí hạt nhân, điều mà Tehran luôn bác bỏ.

Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cho biết, nhà máy làm giàu urani tại Natanz, tổ hợp hạt nhân ở Isfahan (bao gồm Cơ sở Chuyển đổi urani), cùng các cơ sở sản xuất máy ly tâm tại Karaj và Tehran đều đã bị hư hại.

Ngày 18/6, Israel tuyên bố đã nhắm mục tiêu vào cơ sở tại Arak (còn gọi là Khondab), nơi đặt lò phản ứng nghiên cứu nước nặng đang xây dựng dở dang. Đây là loại lò phản ứng có thể sản xuất plutoni – vật liệu hạt nhân có thể sử dụng để chế tạo bom tương tự như urani làm giàu mức độ cao.

IAEA xác nhận có thông tin cho thấy lò phản ứng ở Khondab bị tấn công, nhưng lò phản ứng này hiện chưa hoạt động nên không ghi nhận có ảnh hưởng phóng xạ.

Nguy cơ rò rỉ phóng xạ do các cuộc tấn công

Giáo sư Peter Bryant thuộc Đại học Liverpool (Anh), chuyên gia về bảo vệ phóng xạ và chính sách năng lượng hạt nhân, nhận định ông không quá lo ngại về nguy cơ nhiễm xạ từ các cuộc tấn công hiện tại. Cơ sở ở Arak chưa hoạt động, còn nhà máy Natanz lại nằm sâu dưới lòng đất và hiện chưa ghi nhận sự rò rỉ phóng xạ nào.

“Vấn đề là kiểm soát những gì đã xảy ra bên trong cơ sở, nhưng các nhà máy hạt nhân vốn được thiết kế để xử lý những tình huống như vậy. Urani chỉ nguy hiểm nếu bị hít, nuốt hoặc xâm nhập vào cơ thể và chỉ khi ở dạng làm giàu thấp”, ông Bryant nói.

Chuyên gia Darya Dolzikova thuộc Viện Nghiên cứu RUSI (Anh) cho rằng, các cơ sở nằm ở giai đoạn đầu chu trình nhiên liệu hạt nhân, nơi urani được chuẩn bị để đưa vào lò phản ứng, chủ yếu tiềm ẩn nguy cơ hóa học, chứ không phải phóng xạ.

Tại các cơ sở làm giàu urani, hợp chất UF6 (uranium hexafluoride) là yếu tố đáng lo ngại. “Khi UF6 tiếp xúc với hơi nước trong không khí, nó sinh ra các hóa chất độc hại”, bà Dolzikova cho biết.

Mức độ phát tán của các chất này còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như điều kiện thời tiết. “Khi gió nhẹ, chất độc có xu hướng lắng lại gần khu vực bị tấn công; còn trong điều kiện gió mạnh, các chất này có thể bay xa hơn nhưng cũng dễ bị phân tán rộng hơn”, bà Dolzikova nói thêm.

Đối với các cơ sở nằm dưới lòng đất, nguy cơ phát tán thấp hơn.

Nguy cơ từ các lò phản ứng hạt nhân

Mối quan ngại lớn nhất là khả năng tấn công vào nhà máy điện hạt nhân Bushehr của Iran.

Giáo sư Richard Wakeford, chuyên gia dịch tễ học tại Đại học Manchester (Anh), nhận định: trong khi sự cố tại các cơ sở làm giàu urani chủ yếu gây ra “vấn đề hóa học” tại khu vực lân cận, thì thiệt hại nghiêm trọng tại một nhà máy điện hạt nhân lớn “lại là một câu chuyện hoàn toàn khác”. Các chất phóng xạ có thể phát tán qua khí quyển hoặc bị rò rỉ ra biển.

Ông James Acton, đồng Giám đốc Chương trình Chính sách Hạt nhân tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế cũng cảnh báo: một cuộc tấn công nhằm vào Bushehr “có thể dẫn đến một thảm họa phóng xạ thực sự nghiêm trọng”, trong khi các cuộc tấn công vào cơ sở làm giàu urani “khó gây hậu quả lan rộng”. Trước khi urani được đưa vào lò phản ứng hạt nhân, mức độ phóng xạ của nó là rất thấp, ông giải thích.

“UF6 có độc tính hóa học cao… nhưng không dễ phát tán trên diện rộng và hầu như không mang tính phóng xạ. Cho đến nay, hậu quả phóng xạ từ các cuộc tấn công của Israel gần như bằng 0”, ông nói, đồng thời bày tỏ quan điểm phản đối chiến dịch quân sự này của Israel.

Vì sao các quốc gia Vùng Vịnh đặc biệt lo ngại?

Với các quốc gia Vùng Vịnh, một cuộc tấn công nhằm vào Bushehr không chỉ gây ra hậu quả phóng xạ mà còn đe dọa nghiêm trọng đến nguồn nước ngọt, phần lớn được sản xuất từ nước biển qua hệ thống nhà máy khử mặn.

Tại Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), hơn 80% nước uống là từ công nghệ khử mặn. Bahrain đã chuyển hoàn toàn sang sử dụng nước khử mặn từ năm 2016, với toàn bộ nguồn nước ngầm được giữ làm phương án dự phòng.

Qatar hiện phụ thuộc 100% vào nước khử mặn. Còn tại Saudi Arabia, quốc gia lớn hơn với trữ lượng nước ngầm dồi dào hơn, khoảng 50% nguồn nước sinh hoạt năm 2023 đến từ các nhà máy khử mặn.

Trong khi một số nước như Saudi Arabia, Oman và UAE có thể khai thác nước từ nhiều vùng biển, các quốc gia nhỏ như Qatar, Bahrain và Kuwait lại tập trung ven bờ Vịnh Ba Tư và không tiếp giáp với vùng biển nào khác.

“Nếu xảy ra thảm họa thiên nhiên, tràn dầu, hoặc một cuộc tấn công nhằm vào nhà máy khử mặn, hàng trăm nghìn người có thể mất quyền tiếp cận nước ngọt ngay lập tức”, Giáo sư Nidal Hilal, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Nước tại Đại học New York Abu Dhabi, cảnh báo.

“Các nhà máy khử mặn ven biển đặc biệt dễ bị tổn thương trước các mối đe dọa khu vực như tràn dầu hoặc ô nhiễm phóng xạ tiềm tàng”, ông Hilal nói thêm.

Theo vov.vn